ગુજરાત વંદન

Breaking News

મમતાને નીતિ આયોગની બેઠક ન પસંદ આવી: CM મમતા બેનર્જી મીટિંગ છોડીને નીકળી ગયા, કહ્યું- મને બોલવા જ ન દીધી. જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સર્ચ ઓપરેશન: માછિલ સેક્ટરમાં સૈનિકો અને આતંકીઓ વચ્ચે એન્કાઉન્ટર, અથડામણમાં 1 આતંકી ઠાર; 4 જવાન ઈજાગ્રસ્ત. આ દવાઓ મફત મળશે: ગુજરાતના તમામ આરોગ્ય કેન્દ્રો પર ફ્રીમાં મળશે જીવન જરૂરી મેડિસિન્સ, સરકારે યાદીમાં ઉમેરી નવી દવાઓ. ફ્રાન્સથી આવ્યા માઠા સમાચાર: ઓલિમ્પિકની શરૂઆત પહેલા ફ્રાન્સના રેલવે નેટવર્ક પર હુમલો થતા 8 લાખ લોકો અસરગ્રસ્ત, ટ્રેન નેટવર્કની ખામી શોધવાના પ્રયાસો ચાલું. ભારતીય શેરબજારોમાં મોટો ઉછાળો: સેન્સેક્સ 1292 અંક વધ્યો, નિફ્ટી 24834 પર બંધ; ભારતી એરટેલ, વિપ્રો, ટાટા સ્ટીલના શેર વધ્યા. ભષ્ટ્રાચારને નાથવા ગુજરાત સરકાર લાવશે કાયદો: વિધાનસભાના ચોમાસુ સત્રમાં વિધાયક આવે તેવી શક્યતા, ભષ્ટ્રાચાર કરનાર અધિકારીઓમાં ગભરાટ. કારગીલ વિજય દિવસની ઉજવણી: વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કારગિલ યુદ્ધના વીરોને આપી શ્રદ્ધાંજલિ, લદ્દાખમાં શિંકુન લા પ્રોજેક્ટની પણ કરી શરૂઆત. રાષ્ટ્રપતિ ભવનના હોલનું નામ બદલવાનો મામલો: કોંગ્રેસ મહાસચિવ પ્રિયંકા ગાંધીએ વડાપ્રધાન મોદી પર કર્યો શાબ્દિક હુમલો, કહ્યું- દરબારનો ખ્યાલ નથી પરંતુ 'શહેનશાહ'નો ખ્યાલ છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્રને આપ્યો ઝાટકો: કોર્ટે કહ્યું- રાજ્યોને ખાણ અને ખનીજો ધરાવતી જમીનો પર ટેક્સ લગાવવાનો અધિકાર, ખનીજો પર ટેક્સ વસુલવાના મામલે મોટો ચુકાદો. શેરબજાર ખુલતાની સાથે જ તૂટ્યું: સેન્સેક્સ 600 અંક ઘટ્યો, નિફ્ટી 24300ની નીચે; ટાટા મોટર્સ, લાર્સન, કોટક મહિન્દ્રાના શેર વધ્યા.

પ્રાચીનથી અર્વાચીન સુધી..સિલ્ક રૂટથી સિલિકોન વેલી સુધી.... ચીનના રેશમ માર્ગથી પરસ્પર નજીક આવેલા દેશો ડિજિટલ ક્રાંતિમાં ખોબા જેવાડા થઇ ગયા...

19 Mar, 2024

સિલ્ક રૂટ કે રોડ એટલે ચીનના રેશમના વેપારને પ્રાચીન વિશ્વ સાથે જોડતોપ્રાચીન જમીન અને દરિયાઇ માર્ગ. જો કે તેના દ્વારા માત્ર રેશમ કાપડનો જ નહીં પણ વિશ્વભરના દેશોના અન્ય ઉત્પાદનોનો પણ વેપાર થતો હતો. ચીનનું રેશમ મુલાયમ અને સસ્તું હોવાથી તેની ખરીદી અને વેચાણ માટે જે રસ્તે એ સમયે બીજા દેશેોના વેપારીઓ અવર-જવર કરતાં તે માર્ગને ‘સિલ્ક રોડ’ નામ આપવામાં આવ્યું હતું....

વળી વેપારનો કોઇ એક જ નિશ્ચિત માર્ગ ન હતો. હકીકતમાં સિલ્ક રોડ અનેક દરિયાઇ અને જમીન માર્ગો ધરાવતું વ્યાપારી અને સાંસ્કૃતિક નેટવર્ક હતું . તેથી ‘સિલ્ક રોડ’ કરતાં પણ વધારે સાચો શબ્દ ‘સિલ્ક રૂટ’ છે. સિલ્ક રૂટ છેક ઇ.પૂ. 130માં શરૂ થયો હતો અને તેનો અંત ઇ.સ. 1458માં આવ્યો હતો.

તે જમીન તેમજ દરિયાઇ માર્ગે એશિયા, આફ્રિકા અને યુરોપ સાથે સંકળાયેલું હતું. વિવિધ દેશોના વણજારાઓ સિલ્ક રૂટ પર આવન – જાવન કરતા. આજે પણ સિલ્ક રૂટનું મહત્ત્વ એટલું બધું છે કે ચીનના પ્રમુખ ઝી જીનપીંગે ‘બેલ્ટ એન્ડ રોડ’ના ખ્યાલને આગળ ધપાવવા હિંદ તથા પેસિફિક મહાસાગરો ઉપર સત્તા જમાવવાની કોશિશ કરી છે.

વૈશ્વિકરણ એ એક બહુપક્ષીય ઘટના છે, જે ઇતિહાસ દ્વારા વિવિધ ઘટનાઓને વણાટ કાર્યમાં જેમ એક એક તાર કે દોરો પરોવવામાં આવે તેમ તેને નોંધી લે છે. તેના મૂળ ઊંડા ઊતરે છે...પ્રાચીન યુગને પાર કરે છે... પરિવર્તનના તરંગોમાંથી નેવિગેટ કરે છે...અને આજના આપણા ડિજિટલ યુગમાં પહોંચે છે.....સિલ્ક રૂટ દ્વારા એ સમયે દૂર દૂરના દેશો એક બીજાની નજીક આવ્યાં. અલબત આજની જેમ ઝડપી વાહનો કે સંદેશાવ્યવહારના સાધનોની જેમ નહીં પણ સિલ્ક રૂટે તેમને એકબીજાની ોળખાણ કરાવી તેમ સિલ્ક રૂટની જેમ ઇન્ટરનેટ કે સિલિકોન વેલીએ આખી દુનિયાના ખોબા જેવડી કરી નાંખી. બન્ને વચ્ચે શું સમાનતા અને શું અંતર તે દર્શાવવાનો આ એક પ્રયાસ છે..

એક એવી દુનિયાની કલ્પના કરો કે જ્યાં માર્કો પોલોએ ક્યારેય પૂર્વ તરફ સાહસ કર્યું ન હતું, અથવા જ્યાં ઇન્ટરનેટ માત્ર સાયન્સ-ફાઇ કાલ્પનિક બનીને રહી ગયું હતું. જેમાં એક છે પ્રાચીન સિલ્ર્ક રૂટ.

સિલ્ક રૂટ, પૂર્વ અને પશ્ચિમને જોડતા વેપાર માર્ગોનું એક પ્રાચીન નેટવર્ક, પ્રારંભિક વૈશ્વિકીકરણને આકાર આપવામાં મુખ્ય હતું. તે માલસામાન માટે માત્ર એક સાંકડા રસ્તા કરતાં વધુ હતું; તે સાંસ્કૃતિક, તકનીકી અને દાર્શનિક વિનિમય માટે ઉત્પ્રેરક હતું.

સિલ્ક રૂટ કે રોડ 4,000 માઇલથી વધુ ફેલાયેલો છે, જે મધ્ય એશિયાના મેદાનોથી મધ્ય પૂર્વના રણ સુધીના વિવિધ ભૂપ્રદેશોને પસાર કરીને ભૂમધ્ય સમુદ્ર સુધી પહોંચે છે. તે ઓવરલેન્ડ અને દરિયાઈ માર્ગોનું જટિલ નેટવર્ક ધરાવતું હતું.

જ્યારે રેશમ સૌથી પ્રખ્યાત અને ઉત્પાદન હતું, ત્યારે સિલ્ક રોડે અસંખ્ય માલસામાનના વેપારને સરળ બનાવ્યું. તેમાં મરી અને તજ જેવા મસાલા, સોના અને ચાંદી જેવી કિંમતી ધાતુઓ, સુંદર કાપડ અને વિદેશી પ્રાણીઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.

સિલ્ક રોડ સંસ્કૃતિઓનો ગલન પોટ હતો. વિવિધ વિચારો અને તે સમયની નવી નવી ટેકનોલોજી માલસામાનની જેમ મુક્તપણે વહેતા હતા. ચાઈનીઝ પેપર બનાવવાની ટેકનિક આ માર્ગ દ્વારા પશ્ચિમમાં પહોંચી, કોમ્યુનિકેશન અને રેકોર્ડ-કીપિંગમાં ક્રાંતિ લાવી. તેવી જ રીતે, ગનપાઉડર, ચીનમાં ઉદ્દભવ્યું, તેણે યુરોપમાં તેનો માર્ગ શોધી કાઢ્યો, જેણે યુદ્ધને નોંધપાત્ર રીતે અસર કરી.

સિલ્ક રોડ ધર્મોના પ્રસારમાં પણ મહત્ત્વપૂર્ણ હતો. બૌદ્ધ ધર્મ ભારતથી મધ્ય એશિયા અને ચીનમાં ફેલાયો, જ્યારે ઇસ્લામ દક્ષિણપૂર્વ એશિયામાં તેનો માર્ગ શોધ્યો. ખ્રિસ્તી ધર્મ અને અન્ય માન્યતા પ્રણાલીઓ પણ આ માર્ગો પર મુસાફરી કરી હતી. .

રોમન સામ્રાજ્ય, બાયઝેન્ટાઇન સામ્રાજ્ય અને વિવિધ ચીની રાજવંશો સહિતના મુખ્ય સામ્રાજ્યો આર્થિક સમૃદ્ધિ માટે સિલ્ક રોડ પર આધાર રાખતા હતા. માર્ગના ભાગો પર નિયંત્રણ તેમની રાજકીય અને લશ્કરી વ્યૂહરચનાઓનું એક મહત્વપૂર્ણ પાસું હતું.

કલાત્મક શૈલીઓ અને તકનીકો સિલ્ક રોડ પર વહેંચવામાં આવી હતી. પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનની ગાંધાર શૈલીમાં ગ્રીક અને બૌદ્ધ કલાના સંમિશ્રણમાં અને ભારતીય, પર્શિયન અને હેલેનિસ્ટિક મોટિફ્સથી પ્રભાવિત ચીની કલામાં આ સંમિશ્રણ સ્પષ્ટ છે.

માર્ગ પર શહેરો વિકસ્યા :સમરકંદ, બુખારા અને ચાંગઆન (આધુનિક ઝીઆન) જેવા મુખ્ય શહેરો સાંસ્કૃતિક અને વેપાર કેન્દ્રો તરીકે વિકસ્યા. આ શહેરો માત્ર વ્યાપારી કેન્દ્રો નહોતા પણ બૌદ્ધિક પ્રવચન અને સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનના કેન્દ્રો પણ હતા.

યુરોપિયન સંશોધકો મુખ્યત્વે આકર્ષક મસાલાના વેપાર દ્વારા પ્રેરિત હતા. મરી, તજ અને લવિંગ જેવા મસાલાઓ, મુખ્યત્વે એશિયામાંથી મેળવવામાં આવે છે, યુરોપમાં તેમના ખોરાકની જાળવણી અને દવા તરીકે ઉપયોગ માટે ખૂબ મૂલ્યવાન હતા. દરિયાઈ માર્ગો વચેટિયાઓ દ્વારા નિયંત્રિત હતા, જે મસાલાને અત્યંત મોંઘા બનાવતા હતા.

આ સમયગાળાએ કોલમ્બિયન એક્સચેન્જને વેગ આપ્યો, જે અમેરિકા અને જૂના વિશ્વ વચ્ચે છોડ, પ્રાણીઓ, સંસ્કૃતિ, માનવ વસ્તી, ટેકનોલોજી અને વિચારોનું વ્યાપક સ્થાનાંતરણ થયું. આ વિનિમયથી બંને વિશ્વના કૃષિમાં ફેરફાર થયો. દાખલા તરીકે, બટાકા, ટામેટાં, મકાઈ અને તમાકુ જેવા અમેરિકાના મૂળ પાકો યુરોપ, આફ્રિકા અને એશિયામાં આવ્યાં.

સિલ્ક રૂટને કારણે અવરજવરથી અમેરિકામાં સ્વદેશી વસ્તી પર યુરોપિયન લોકોના આગમનની પણ વિનાશક અસર પડી હતી. શીતળા, ઓરી અને ઈન્ફલ્યુએન્ઝા જેવા રોગો કે જેમાં મૂળ અમેરિકનોને રોગપ્રતિકારક શક્તિ ન હતી, તેના કારણે વસ્તીમાં મોટાપાયે ઘટાડો થયો.

સ્પેન, પોર્ટુગલ, નેધરલેન્ડ અને બાદમાં બ્રિટન અને ફ્રાન્સ જેવી યુરોપીય સત્તાઓએ વિશાળ સંસ્થાનવાદી સામ્રાજ્યોની સ્થાપના કરી. તેઓએ માલસામાન (જેમ કે ચાંદી, સોનું અને ખાંડ)ના પરિવહન માટે વેપાર નેટવર્ક સ્થાપ્યા અને લોકોને ગુલામ બનાવ્યા, ખાસ કરીને એટલાન્ટિક ગુલામ વેપારનો બજાર વિકસ્યો.

કોમ્યુનિકેશન બ્રેકથ્રુઝ: ટેલિગ્રાફ, એક ગ્રાઉન્ડબ્રેકિંગ શોધ તેના આગમન પહેલા, મહાસાગરો પર સંદેશાવ્યવહાર મહિનાઓ સુધી ચાલતો હતો. ટેલિગ્રાફના આગમન સાથે, સંદેશાઓ કે જે એક વખત વિતરિત કરવામાં અઠવાડિયા લેતા હતા તે મિનિટોમાં પ્રસારિત થઈ શકે છે, જે વૈશ્વિક તાત્કાલિકતાની નવી ભાવના બનાવે છે.

તે યુગમાં વૈશ્વિક વેપાર નેટવર્કનું વિસ્તરણ જોવા મળ્યું. કપાસ, કોલસો અને આયર્ન જેવી કોમોડિટીઝનો વેપાર સમગ્ર ખંડોમાં થતો હતો. બ્રિટિશ સામ્રાજ્યએ, તેની ઔદ્યોગિક શક્તિનો ઉપયોગ કરીને, તેના પ્રભાવને વિસ્તાર્યો, તેના માલ માટે વૈશ્વિક બજાર બનાવ્યું.જેમાં સિલ્ક રૂટ મુખ્ય હતું. ઔધૌગિક ક્રાંતિએ ચાર-ટપાલ, ટેલિફોનનો પાયો નાંખ્યો અને તેમાંથી સ્માર્ટ ફોન અને કોમ્પ્યુટરની સાથે શરૂ થઇ ડિજીટલ ક્રાંતિ...

ડિજિટલ યુગ અને તેનાથી આગળ....

ડિજિટલ યુગ, ઇન્ટરનેટના આગમનથી શરૂ થયેલું અને સતત તકનીકી નવીનતાઓ દ્વારા આગળ વધે છે, તેણે 21મી સદીમાં વૈશ્વિકરણને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કર્યું છે. આ સમયગાળો ભૌતિકથી ડિજિટલ ઇન્ટરકનેક્ટનેસમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન દર્શાવે છે, જે માનવ જીવનના દરેક પાસાઓને અસર કરીને પરિવર્તિતનું કામ કર્યું છે.

ઈન્ટરનેટ વિસ્તરણ: ઈન્ટરનેટનું નેટવર્ક, 20મી સદીના અંતમાં ઉભરી આવ્યું હતું, પરંતુ તેની વિસ્ફોટક વૃદ્ધિ 21મી સદીની શરૂઆતમાં થઈ હતી. 2021 સુધીમાં, 4.6 બિલિયનથી વધુ લોકો ઑનલાઇન જોડાયેલા હતા, જે વૈશ્વિક વસ્તીના લગભગ 59%નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાન માટેનું માધ્યમ બની ગયું છે. Netflix અને Spotify જેવી સ્ટ્રીમિંગ સેવાઓ સાંસ્કૃતિક અને ભૌગોલિક અવરોધોને પાર કરીને ફિલ્મો, સંગીત અને કલાના શેરિંગ માટે પરવાનગી આપે છે.

ડિજિટલ ક્રાંતિએ પરંપરાગત ઉદ્યોગોને વિક્ષેપિત કર્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, પ્રિન્ટ મીડિયાએ ડિજિટલ ન્યૂઝ પ્લેટફોર્મના ઉદય સાથે પડકારોનો સામનો કર્યો છે. તેવી જ રીતે, બિટકોઈન જેવી ડિજિટલ કરન્સી પરંપરાગત નાણાકીય વ્યવસ્થાઓને પડકારી રહી છે.

સિલ્ક રોડથી સિલિકોન વેલી સુધી, વૈશ્વિકરણ એક અવિરત, પરિવર્તનશીલ બળ રહ્યું છે. તેની ટેપેસ્ટ્રી સમૃદ્ધ, જટિલ અને સદા વિકસતી છે. આગળ શું છે? અવકાશ વાણિજ્ય, એઆઈ-સંચાલિત અર્થતંત્રો, વર્ચ્યુઅલ રાષ્ટ્રો? માત્ર સમય જ આ ગાથા વણશે જે સિલ્ક રૂટથી શરૂ થઇ છે.....!!

ગુજરાત વંદનના whatsapp ચેનલમાં જોડાવા આ લિંક પર ક્લિક કરોઃ‎